InformacjeWAŻNE INFORMACJE
KLIMAT
Na obszarze Ziemi Świętej dominują trzy typy klimatu: śródziemnomorski, umiarkowany i pustynny (tropikalny). Zdarza się, że kiedy na wybrzeżu pada deszcz, w górach te same chmury przynoszą śnieg, zaś nad Morzem Martwym świeci słońce i niebo jest bezchmurne. Na różnorodność krajobrazu składa się bliskość morza, gór i pustyni oraz położenie między 29°30’ a 33°15’ szerokości północnej. Na większej części Ziemi Świętej przeważa klimat śródziemnomorski. Charakteryzuje się łagodną i wilgotną zimą oraz upalnym latem. Jest to związane z wpływem klimatu pustynnego. Góry, biegnące wzdłuż kraju, stanowią granicę pomiędzy nizinami a pustyniami. Blokują one przepływ wilgotnych mas powietrza znad Morza Śródziemnego. Po ich drugiej stronie – na wschodzie – leży sucha pustynia.
W strefie śródziemnomorskiej, tj. na Nizinie Nadmorskiej, średnia temperatura wynosi 20°C, w pasie gór 17°C, a w dolinie Jordanu 25°C. Zwykle miesiąc styczeń jest najzimniejszym miesiącem, sierpień zaś najcieplejszym. W okolicach dolnego biegu Jordanu od maja do lipca notuje się temperaturę sięgającą nawet 50°C w cieniu. Długość dnia uzależniona jest od kąta padania promieni słonecznych. W najdłuższym dniu – 21 czerwca – słońce świeci 14 godzin, w najkrótszym – 22 grudnia – niespełna 10 godzin. Zdziwienie budzi krótki zmierzch. Po zachodzie słońca prawie natychmiast zapada noc.
W Palestynie znane są tylko dwie pory roku: okres suszy i deszczu, co jest jednoznaczne z pojęciem lata i zimy.
Pora zimowa rozpoczyna się w październiku i trwa aż do kwietnia. Padają wtedy obfite deszcze. W tym czasie trzeba się liczyć z ok. 60 dniami deszczowymi. Zagłębienia terenu, jary i suche wadi zapełniają się mętną wodą spływającą do potoków i rzek. Nagłe i obfite opady zmieniają wadi w koryta rwących strumieni. Pora ta zaczyna się od wczesnych deszczów, a kończy się cennym późnym deszczem, padającym w marcu – kwietniu, z dłuższymi przerwami. Dostarcza on roślinom ostatniego zapasu wody. Pomaga w dojrzewaniu zbóż i zapewnia obfite żniwo. Deszcze jesienne zaznaczały początek sezonu rolniczego, nawadniając ziemię wysuszoną w czasie gorących letnich miesięcy.
Opady śniegu są rzadkie. Zdarza się jednak, iż końcem stycznia w Jerozolimie pojawia się nawet 40 cm śniegu, zaś w dolinie Jordanu 10 cm. Szybko jednak topnieje. Z rzadka leży przez kilka dni, i to zasadniczo w wyżej położonych miejscowościach. Najdłużej utrzymuje się na szczytach Zajordania.
W Palestynie w lecie przeważają wiatry suche, ciepłe wiejące z północnego wschodu, z Iranu i z Anatolii. Nie przynoszą nigdy deszczu. Ratunkiem dla roślin jest rześki, zachodni wiatr wieczorny. Niesie on ze sobą wilgoć, która nad lądem skrapla się i opada w postaci obfitej rosy, ściekając kroplami z dachów niby woda deszczowa. Stąd też mieszkańcy Palestyny szukają ochłody w wieczornym powiewie, wychodząc na płaskie dachy swoich domów.
CEZAREA NADMORSKA
Za czasów Heroda Wielkiego wybudowano imponujący port, zwany Cezareą Nadmorską. Budowę ukończono w 10-9 r. przed Chr. Cezarea stanowiła triumf techniki, tym bardziej, że ta część wybrzeża nie miała naturalnych warunków, by stać się portem i miastem. Wydaje się, że południowy falochron w kształcie wielkiego łuku liczył ok. 600 m długości. Natomiast falochron północny miał ok. 250 m długości. System zaopatrzenia w wodę składał się z dwóch akweduktów, z których wyższy został wzniesiony za panowania Heroda. Miał 9 km długości i dostarczał wodę ze źródeł na południowych zboczach Karmelu. W 6 r. po Chr. Cezarea stała się stolicą rzymskiej prowincji Judei oraz rezydencją namiestnika rzymskiego. Tutaj mieszkał namiestnik Poncjusz Piłat. Kiedy św. Piotr udał się do Cezarei, by nauczać rzymskiego setnika Korneliusza (Dz 10,1-48), kierował się w gruncie rzeczy do najbardziej znaczącego miasta prowincji. Tutaj także namiestnik Feliks dwa lata więził Pawła. Tu powstała również wspólnota chrześcijańska wielokrotnie wspominana w Dziejach Apostolskich (Dz 21,8; 24,7; 25-26).
KARMEL
Karmel jest północno-zachodnim odgałęzieniem gór Samarii. Wyrastają one nagle, niby mur na wybrzeżu Morza Śródziemnego i oddzielają równinę Ezdrelon od Samarii. Ich szerokość wynosi od 5-8 km. Ich wysokość waha się od 33 240 do ponad 500 m n.p.m. Nazwa Karmel oznacza Winnicę Pana (od słów karm – winnica, ogród i el – Pan). W Biblii Karmel uchodzi za świętą górę (Am 9,3). Przebywali i działali tutaj prorocy, szczególnie Eliasz i Elizeusz. Dlatego Arabowie nazywają to pasmo Dżebel Mar Elias (Góra św. Eliasza).
W ołtarzu znajduje się drewniana figurka Eliasza z początku XIX w., a nad grotą w głównym ołtarzu „serce” sanktuarium-klasztoru Stella Maris – rzeźba z drzewa cedrowego z Libanu – Matka Boża Szkaplerzna, Królowa Karmelu.
KANA GALILEJSKA
6 km od Nazaretu znajduje się miejscowość Kafar Kana, którą tradycyjnie identyfikuje się z Kaną Galilejską. W Kanie Jezus rozpoczął publiczną działalność (J 2,1-11). To właśnie tu prośba Maryi spowodowała, iż Jezus dokonał pierwszego cudu, którego świadkami byli apostołowie. Swoją obecnością w tym miejscu Jezus uświęcił małżeństwo i podniósł je do godności sakramentu. W 1901 r. w Kanie Galilejskiej dla uczczenia pierwszego cudu Jezusa został zbudowany mały kościół.
W północnej części Kany franciszkanie zbudowali kaplicę ku czci św. Bartłomieja – Natanaela, który był jednym z pierwszych uczniów Jezusa (J 1,45-51).
NAZARET
Ukryte we wzgórzach miasto Nazaret to dziś najsłynniejsze miasto Galilei Dolnej. Nazywany bywa kwiatem Galilei. W tej małej miejscowości dokonało się zwiastowanie (Łk 1,26-38), a także inne wydarzenia zbawcze. W Nazarecie Jezus żył i nauczał. Tutaj dorastał, zachowując wierność Ojcu, ale także posłuszeństwo Maryi i Józefowi.
Kościół Zwiastowania. Do utworzenia pierwszego sanktuarium maryjnego (II w.) zostały wykorzystane dawne groty, a przede wszystkim ta najważniejsza, przylegająca do domu Maryi. Krzyżowcy (XII w.) wznieśli nad Grotą Zwiastowania świątynię w stylu romańskim, która pięknem i przepychem nie ustępowała najwspanialszym katedrom Europy. W 1187 r. Saladyn zdobył Nazaret. Bazylika wtedy ocalała.
Obecne sanktuarium zostało konsekrowane 25 marca 1969 r. W jego skład wchodzą dwa kościoły: dolny z Grotą Zwiastowania oraz górny, poświęcony Maryi – Matce Słowa, które stało się Ciałem. Kościół dolny oświetlony jest światłem płynącym przez otwór z kościoła górnego. W centrum groty znajduje się ołtarz z jasnego marmuru, na którym widnieje napis: Hic Verbum Caro factum est.
Kościół św. Józefa Żywiciela.
Na północ od bazyliki Zwiastowania znajduje się kościół św. Józefa Żywiciela. Upamiętnia on życie Świętej Rodziny w Nazarecie. W ołtarzach bocznych znajduje się scena snu św. Józefa (Mt 1,18-25) oraz scena jego śmierci. Obecna budowla została wzniesiona w 1911 r. na planie kościoła bizantyjskiego. Pewne szczegóły zdają się wskazywać, że kościół ten zastąpił starsze budowle: grota, do której prowadzą schody z nawy głównej, a w jej centrum znajduje się basen, prawdopodobnie była kiedyś mieszkaniem. Być może był to dom św. Józefa.
TABOR
Góra Tabor to jeden z najpiękniejszych i najwyższych szczytów Dolnej Galilei. Wznosząca się na 588 m n.p.m. góra dominuje majestatycznie nad równiną Ezdrelon. Na szczyt góry od 1923 r. prowadzi droga pełna serpentyn. Starożytna tradycja chrześcijańska utrzymuje, że właśnie tutaj miało miejsce przemienienie, choć Ewangeliści nie wymieniają nazwy góry (Mk 9,2.9; Łk 9,28.37; Mt 17,1.9). To apokryficzne dzieło Ewangelia Dwunastu Apostołów, napisane na przełomie I i II w., stwierdza, że Duch Święty zaprowadził Jezusa „na wysoką górę Tabor”. Potwierdza to Orygenes (II-III w.).
W IV w. na polecenie św. Heleny zbudowano tutaj bazylikę z dwoma kaplicami Mojżesza i Eliasza. W okresie wypraw krzyżowych tę wysoką i niedostępną górę zamieniono na twierdzę, otoczoną murami istniejącymi po dziś dzień na szczycie sanktuarium. Z czasem budowle uległy zniszczeniu. Dopiero w 1919 r. został położony pierwszy kamień pod budowę nowej bazyliki. Została ona poświęcona w 1924 r. Jest to dzieło architekta A. Barluzziego. Kościół przypomina budowle rzymsko-syryjskie z okresu od IV do VIII w.
Miejsce Wniebowstąpienia.
W miejscu wniebowstąpienia Jezusa (Łk 24,50-53; Dz 1,6-12) dziś znajduje się meczet. Na małym dziedzińcu znajduje się ośmioboczny budynek. Składa się z ośmiu podwójnych filarów, na których spoczywają gotyckie łuki, a na nich kopuła. Pierwotne sanktuarium miało kształt okrągły, w budowli zaś krzyżowców przybrało formę oktagonalną z otwartymi arkadami. Całość otoczono murem. W 1187 r. sanktuarium dostało się w ręce muzułmanów, którzy ok. 1200 r. zrekonstruowali budynek i zamurowali arkady oraz wznieśli kopułę.
GALILEA
W czasach Jezusa pod nazwą Galilea rozumiano obszar rozciągający się od niziny Jizreel aż do rzeki Litani na północy, od Równiny Nadmorskiej od zachodu i od wschodu po Dolinę Jordanu. Cały ten region dzielił się na dwie części: Galileę Górną i Dolną. Podział ten potwierdza fakt, że góry Galilei Górnej są znacznie wyższe od gór Galilei Dolnej.
JEZIORO GENEZARET
Leży w wielkim tektonicznym rowie syryjsko-afrykańskim. Jego długość wynosi 21 km, zaś szerokość – na wysokości Tyberiady – 9 km. W najszerszym miejscu jezioro mierzy ok. 12 km. W części północnej głębokość jeziora osiąga 44 m, zaś obwód wynosi 52 km. Jezioro ma wiele nazw. Było nazywane jeziorem albo morzem Kinneret (Lb 34,11; Joz 12,3; 13,27). W Nowym Testamencie nazywane było jeziorem Genezaret (Łk 5,1), Jeziorem Galilejskim lub Morzem Tyberiadzkim (J 6,1; 21,1) albo po prostu – jeziorem (Mk 4,1; 5,1).
Jezioro jest zasadniczo spokojne. Czasami jednak pędzący między wzgórzami wiatr wznieca nagłe i gwałtowne sztormy. Ten, który wieje dolinami, zwłaszcza z północy, wzburza niekiedy wody jeziora i wywołuje krótkie, ale gwałtowne burze podczas których powstają 2-3-metrowe fale. Dzieje się tak z powodu dużej różnicy temperatur między górami Libanu a jeziorem i doliną Jordanu. W ciągu dnia zbiera się tu bardzo gorące powietrze, temperatury do 50°C nie należą w lecie do rzadkości. Wieczorem jednak dociera tu chłodny wiatr znad morza, który ponad galilejskimi wzgórzami – właśnie nad jeziorem – natrafia na gorący kocioł. Wiatr gwałtownie spada w dół, gdyż zimne powietrze jest cięższe niż ciepłe, burząc wody jeziora. Takich burz, niejednokrotnie zapewne, doświadczył Jezus z apostołami (Mk 4,35-41; Mt 14,22-23).
KAFARNAUM
Najsłynniejszym miastem nad Jeziorem Galilejskim jest Kafarnaum. Hebrajska jego nazwa brzmiała Kefar Nahum (Wieś Nahuma). Powszechnie jednak znane jest ono pod nazwą grecką Kafarnaum. W czasach Chrystusa wąska osada rozciągała się na długości ok. 500 m wzdłuż jeziora. Jej mieszkańcy utrzymywali się z rybołówstwa, uprawy roli i handlu. Domy budowane były z typowego dla tego obszaru czarnego bazaltu, pochodzącego z aktywności wulkanicznej. Osada, choć niezbyt rozległa, miała w czasach Jezusa duże znaczenie, ponieważ znajdowała się w pobliżu traktu, którym przybywały karawany z Syrii. Znajdowała się na ważnej i słynnej Drodze Nadmorskiej prowadzącej od Morza Śródziemnego do Damaszku. Była to ważna aglomeracja licząca kilka tysięcy ludności. Znajdowała się kilka kilometrów na zachód od ujścia Jordanu do Jeziora Galilejskiego i była w czasach Chrystusa nadgranicznym miastem usytuowanym między państwem Heroda Antypasa i Filipa.
Położone na północnym wybrzeżu Jeziora Galilejskiego Kafarnaum było jednym z najważniejszych miast w działalności Jezusa.
TABHA I GÓRA BŁOGOSŁAWIEŃSTW
Na brzegu Jeziora Galilejskiego znajdowały się liczne miejscowości, w których ludność zajmowała się uprawą roli i rybołówstwem. Nazwa jednej z miejscowości tutaj się znajdujących – Tabgha – powstała ze zniekształcenia greckiego słowa heptapegon, które oznacza ‘siedem źródeł’. Tutaj tradycja chrześcijańska zlokalizowała i wspomina następujące wydarzenia związane z działalnością Jezusa: pierwsze cudowne rozmnożenie chleba, miejsce ustanowienia prymatu św. Piotra i wygłoszenie Kazania na Górze W tym miejscu – w kościele Cudownego Rozmnożenia Chleba – znajdują się najpiękniejsze mozaiki. Przedstawiają one zwierzęta i rośliny spotykane zasadniczo w tej części Palestyny. Szczególna mozaika, przedstawiająca kosz z chlebami i dwiema rybami po bokach, znajduje się na wprost ołtarza. Kościół zbudowano na miejscu, gdzie Jezus nakarmił tłum pięcioma bochenkami chleba i dwoma rybami (Mk 6,30-44; Mt 14,13-21).
Dalej, na brzegu Jeziora Galilejskiego, wznosi się kościół Prymatu św. Piotra. Miejsce, gdzie on stoi, od pierwszych wieków tradycja chrześcijańska łączyła ze zjawieniem się zmartwychwstałego Jezusa (J 21,1-19).
Na szczycie wzgórza, dominującego nad jeziorem na północny-zachód od Kafarnaum, znajduje się kościół Błogosławieństw. Stojąc przed nim, a także potem przechodząc wzdłuż ogrodu, można oglądać jeden z najwspanialszych widoków na Jezioro Galilejskie. Idealne miejsce, aby medytować nad Wielką Kartą Królestwa Bożego, czyli nad Kazaniem na górze (Mt 5 – 7).
TYBERIADA
Miasto powstało między 17 a 20 r. po Chr. na zachodnim brzegu Jeziora Galilejskiego. Herod Antypas nazwał je tak na cześć cesarza Tyberiusza i uczynił swoim głównym miastem. Lokalizacja miasta okazała się jednak nietrafiona. Gdy bowiem położono jego fundamenty, odkryto, że znajduje się tam cmentarzysko z dawniejszych czasów. Żydom zaś nie wolno było stawiać domów na takim terenie.
JEROZOLIMA
Jest miastem świętym dla trzech głównych religii monoteistycznych świata: żydów, muzułmanów i chrześcijan. Już w okresie Starego Testamentu Izraelici przybywali do Świętego Miasta z okazji wielkich świąt pielgrzymkowych: Paschy, Pięćdziesiątnicy, Święta Namiotów, a później także w czasie świąt Purim i Hanuka. Szli, aby stanąć przed Panem. Śpiewali psalmy wyrażające radość z powodu wstępowania do Świętego Miasta, do Jerozolimy.
Jerozolima jest miastem szczególnym także dla wyznawców Mahometa. Jest trzecim miastem świętym obok Mekki i Medyny. Nazywają ją El-Kuds, czyli Święta. Mówią oni: „Jerozolimo! Począwszy od twoich murów świat staje się światem”. Stała się dla nich miastem świętym w 638 r., czyli w sześć lat po śmierci założyciela islamu. Z trzech religii monoteistycznych tylko chrześcijaństwo narodziło się w Jerozolimie. Judaizm powstał na Synaju, chociaż dążył ku tej ziemi, której centrum była Jerozolima.
Islam zrodził się w Arabii i chociaż pozostał wierny miejscu swego pochodzenia, to jednak uznał także Jerozolimę jako swoje miasto święte. Natomiast Kościół narodził się właśnie tutaj. Dla chrześcijan znaczenie Jerozolimy wiąże się nierozerwalnie z odkupieniem. To tutaj bowiem, na Golgocie, Chrystus oddał swe życie w ofierze za wszystkich ludzi, zaś Jego pusty grób świadczy o zwycięstwie nad śmiercią i złem. Ze Świętego Miasta płynie wielka i pocieszająca prawda o nieogarnionej miłości Boga do ludzi.
GÓRA OLIWNA
To pasmo gór na wschód od Jerozolimy. Rozciąga się równolegle do Świętego Miasta i Wzgórza Świątynnego i jest oddzielona od niego głęboką doliną Cedronu. Nazwa pochodzi stąd, że na jej zboczach było i wciąż jest dużo drzew oliwnych.
Zasadnicza część Góry Oliwnej składa się z trzech szczytów: północnego (818 m n.p.m.) – Dżebel as-Sajjad, zwanego przez chrześcijan Viri Galilaei (Mężowie Galilejscy); środkowego (808 m n.p.m.) – Dżebel at-Tur, tradycyjnie uważanego za miejsce wniebowstąpienia; i południowego (734 m n.p.m.) – Góra Zgorszenia.
PATER NOSTER
Według tradycji na terenie dzisiejszego klasztoru karmelitańskiego Jezus miał nauczyć apostołów modlitwy Ojcze nasz (Łk 11,1-4). W 1872 r. powstał tutaj klasztor sióstr karmelitanek Pater Noster z kaplicą pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa. Tekst Modlitwy Pańskiej w wielu językach został utrwalony na płytkach fajansowych i zdobi ściany wirydarza klasztornego oraz przylegającego do niego dziedzińca.
DOMINUS FLEVIT
Kościół wzniesiono w 1955 r. Upamiętnia on płacz Jezusa nad Jerozolimą (Łk 19,41-44). Z wnętrza sanktuarium roztacza się wspaniały widok na Święte Miasto, którego mury wznoszą się nad doliną Cedronu.
Wkraczając na teren franciszkański kościoła, widać tutaj odkryte groby oraz ossuaria. Pochodzą one z dwóch pierwszych wieków chrześcijaństwa. Większość z nich należało do judeochrześcijan.
BAZYLIKA GETSEMANI
Getsemani jest miejscem modlitwy Jezusa i znajduje się na zboczu Góry Oliwnej.
Dzisiejsza – nowa świątynia, konsekrowana w 1924 r., nie jest rekonstrukcją którejś z poprzednich. Wnętrze kościoła kryje sześć monolitycznych kolumn, podtrzymujących 12 kopuł. Nie dają one wrażenia wznoszenia się, ale raczej ugięcia przed Skałą Agonii. Ze względu na udział wiernych wielu krajów w ufundowaniu bazyliki jest ona zwana kościołem Wszystkich Narodów. Pod największą kopułą bazyliki Konania Jezusa znajduje się wielki ołtarz z kolorowego marmuru, a przed nim wystaje z posadzki naga skała – zgodnie ze starym podaniem – miejsce modlitwy Zbawiciela. Kamień jest otoczony cierniową koroną. Biały blok wapienia wypolerowany został przez chrześcijan bez mała do gładkości marmuru. Zazwyczaj pielgrzymi nie omijają bowiem sposobności, by go ucałować z pobożnością i należną czcią. Nad tym miejscem wznosi się kopuła ozdobiona piękną mozaiką. Inne kopuły robią wrażenie nieba pokrytego gwiazdami.
KOŚCIÓŁ ŚW. ANNY I BETHESDA
W pobliżu Sadzawki Owczej stara tradycja chrześcijańska lokalizuje dom Joachima i Anny, rodziców Maryi. Na początku V w. wzniesiono tutaj kościół bizantyjski przypominający cud Jezusa.
Obecną budowlę wzniesiono pomiędzy 1145 a 1150 r. Ze względu na wielki szacunek dla Matki Bożej i św. Anny krzyżowcy odnowili i poszerzyli w stylu romańskim starą i zniszczoną już świątynię. 25 lipca 1192 r. Saladyn, mahometański zdobywca Jerozolimy, przekształcił jednak kościół w muzułmańską szkołę teologiczną. Kościół odzyskał poprzednią świetność dopiero po 1856 r., kiedy po wojnie krymskiej Turcy odstąpili Francji to miejsce. Stąd wchodzimy teraz na Via Dolorosa.
DROGA KRZYŻOWA (Via Dolorosa)
Przez Bramę św. Szczepana (Lwów) wchodzimy do Starego Miasta. Jesteśmy na Via Dolorosa. Niektóre stacje Drogi Krzyżowej oparte są na opisach Ewangelii , inne na przekazach apokryficznych. Nazwę Via Dolorosa, czyli Droga Krzyżowa, uliczki te noszą od XVI w. Droga ta rozpoczyna się na dziedzińcu Franciszkańskiej Szkoły Archeologicznej. Jej zwieńczeniem jest Bazylika Bożego Grobu.
KOŚCIÓŁ ZAPARCIA SIĘ ŚW. PIOTRA
Większość archeologów uważa, że właśnie w tym miejscu znajdował się pałac arcykapłana. Opinie te potwierdzają wykopaliska archeologiczne, przeprowadzone przez ojców asumpcjonistów. Na placu po lewej kościoła stronie znajduje się rzeźba przedstawiająca zaparcie się Piotra, które miało się właśnie tu doko
SYJON CHRZEŚCIJAŃSKI
Zachodnie wzgórze Jerozolimy jest nazywane Syjonem. Nazwa ta jest pochodzenia chrześcijańskiego.
Kościół Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny.
Charakterystycznym punktem Jerozolimy jest masywna wieża znajdująca się na zachodnim wzgórzu Starego Miasta. W 1898 r., dzięki interwencji cesarza Wilhelma II, katolicy niemieccy nabyli część terenu, na którym znajdowała się świątynia Hagia Sion. Należy on dzisiaj do diecezji w Kolonii. W podziemiach kościoła znajduje się miejsce upamiętniające zaśnięcie Matki Bożej.
Wieczernik.
Wieczernik był niewątpliwie domem kogoś dobrze znanego Jezusowi i apostołom. W sali na piętrze znajduje się otaczane czcią pomieszczenie Wieczernika. Jego sklepienie dźwigają dwie piękne kolumny gotyckie. Sala podzielona jest na dwie nawy. Rozświetlają ją trzy okna. Mierzy 15 na 9 m. W 1551 r. franciszkanie zostali zmuszeni do opuszczenia Wieczernika, który został zamieniony na meczet proroka Dawida. Wstęp dla chrześcijan był surowo wzbroniony. Dopiero od niedawna chrześcijanie mogą wchodzić do tego miejsca, by medytować tajemnicę Eucharystii. Obok Wieczernika właściwego znajduje się tzw. Wieczernik chrześcijański, nad którym pieczę sprawują franciszkanie. W 2012 r. ten mały franciszkański kościół przeszedł generalny remont
ŚCIANA PŁACZU
Jest to zachodnia część muru dziedzińca świątyni. W ciągu wieków, a zwłaszcza każdego dziesiątego dnia miesiąca Av, w rocznicę zniszczenia świątyni, Żydzi gromadzą się przy nim tłumnie, aby opłakiwać utratę tego, co było im najdroższe. Mają oni zwyczaj wkładać między kamienie tej ściany kawałki papieru zawierające osobiste modlitwy lub prośby. Plac przed murem jest często (zwłaszcza w dni świąteczne) miejscem oficjalnych modlitw i spontanicznych śpiewów oraz tańców różnych grup Żydów
YAD VASHEM
„Miejsce i imię” tych, których już nie ma, upamiętnia śmierć milionów Żydów, którzy zginęli z rąk hitlerowców. Wielki kompleks zawiera Archiwum Holacaustu. Pośród najczęściej odwiedzanych należy wymienić Salę Pamięci, która została wzniesiona z bazaltowych i betonowych bloków, a na płytach w posadzce umieszczono nazwy 21 obozów koncentracyjnych. Wieczny ogień płonie przed wielką urną z brązu, w której złożono prochy ze wszystkich obozów śmierci. W miejscu tym podczas pielgrzymki do Ziemi Świętej modlił się św. Jan Paweł II oraz Benedykt XVI.
POLE PASTERZY
Miejsce to identyfikuje się także z Polem Booza (por. Księga Rut). Właśnie tu po raz pierwszy zabrzmiały radosne słowa: „Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom Jego upodobania” (Łk 2,14). W tym miejscu ludzie, odtrącani przez ówczesną elitę narodu wybranego, pierwsi okazali się godni otrzymania radosnej nowiny o narodzinach Zbawiciela świata.
W pobliżu grot w 1953 r. franciszkanie zbudowali mały kościółek „Gloria in excelsis” („Chwała na wysokości”) na planie dziesięciokąta według projektu słynnego architekta A. Barluzziego.
AIN KAREM
Niedaleko Jerozolimy w górzystej krainie Judei położone jest Ain Karem. Są tutaj dwa sanktuaria: Nawiedzenia – na północnym zboczu Har Ora, i Narodzenia św. Jana Chrzciciela – w centrum miejscowości.
Sanktuarium Nawiedzenia. Kościół upamiętniający przybycie Maryi do św. Elżbiety usytuowany jest na łagodnym, malowniczym wzgórzu. Powstał na miejscu winnicy, w której – jak podaje tradycja – Elżbieta pozostawała w ukryciu, z dala od ludzi oczekując rozwiązania.
Kościół Narodzenia Jana Chrzciciela. W centrum Ain Karem znajduje się kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela. Zbudowany jest on na miejscu, gdzie miał wznosić się dom Zachariasza i Elżbiety. Począwszy od V w. stawiano na tym miejscu kolejne budowle o charakterze sakralnym. W tym miejscu czczono narodzenie poprzednika Chrystusa.
PUSTYNIA JUDZKA
Na wschód od linii Jerozolima – Hebron, Góry Judzkie opadają ku dolinie Jordanu. W dolnej części, wzdłuż zachodniego brzegu Morza Martwego, pojawiają się głębokie jary, przepaści, liczne okresowe potoki, zwane wadi. Na przestrzeni ok. 20 km teren opada z wysokości 800-1000 m n.p.m. do 400 m p.p.m. Na płaskich wierzchołkach pustyni wznoszą się twierdze: Masada i Herodion. Poszczególnym częściom Pustyni Judzkiej autorzy natchnieni nadali różne nazwy: pustynia Zif (1 Sm 23,14.19), pustynia Tekoa (2 Krn 20,20), pustynia Engaddi (1 Sm 24,2).
Przez Pustynię Judzką prowadziła droga z Jerozolimy do Jerycha, stanowiąc odcinek bardzo ważnego szlaku z zachodu na wschód, z niziny nadbrzeżnej do doliny Jordanu. Między Jerozolimą a Jerychem, na przestrzeni zaledwie 20 km, droga schodzi z wysokości ok. 800 m n.p.m. (Góra Oliwna) do 300 m p.p.m.
Na Pustyni Judzkiej do działalności przygotował się Jan Chrzciciel (Łk 1,80) i Jezus (Mk 1,12). W czasach biblijnych i pobiblijnych przebywały tu liczne wspólnoty mnichów. Najważniejszą z czasów biblijnych jest wspólnota z Qumran, a z czasów chrześcijańskich – klasztor Mar Saba w dolinie Cedronu czy Koziba (klasztor św. Jerzego) w dolinie Wadi Qelt.
JERYCHO
W opinii archeologów początki Jerycha sięgają X tysiąclecia przed Chr. Ślady stałego osadnictwa pochodzą już z VIII tysiąclecia przed Chr. Dzięki odkryciu niezbyt głęboko leżącej warstwy wodonośnej oaza Jerycho i tereny sąsiednie mogły się zawsze rozwijać. Nawadnia je kilka źródeł, między innymi Źródło Elizeusza (2 Krl 2,19-22). Słynne w Jerychu były zwłaszcza palmy oraz sady drzew pomarańczowych, bananowych oraz ogrody warzywne. Dlatego w Starym Testamencie Jerycho zwano również Miastem Palm (Sdz 3,13). Bezskuteczne okazały się poszukiwania śladów miasta z czasów Jozuego. Przeprowadzane na wzgórzu Tell el-Sultan badania ujawniły, że miasto było otoczone grubym murem obronnym już ok. 7000 lat przed Chr. W ciągu wieków na dawniejszym mieście wyrastały nowe osady. U końca II tysiąclecia przed Chr. Jerycho zostało na jakiś czas opuszczone przez mieszkańców. Mimo prowadzonych badań archeologicznych nie udało się odnaleźć śladów miasta, które padło łupem armii Izraela (Joz 2,1-21; 6,1-27). Mury – jak niegdyś sądzono – należące do tamtego miasta, są w rzeczywistości znacznie starsze. Pochodzą sprzed 2000 r. przed Chr. Jezus, kiedy szedł do Jerozolimy doliną Jordanu, przechodził przez Jerycho (Mt 20,29-34; Mk 10,46-52; Łk 18,35-43). Tutaj spotkał się z poborcą podatków (celnikiem) Zacheuszem. Prawdopodobnie jego dom należał do najpiękniejszych w mieście (Łk 19,1-10).
MIEJSCE CHRZTU JEZUSA
Przy jednym z brodów, w odległości mniej więcej 7 km od ujścia Jordanu do Morza Martwego, swoją działalność rozwinął Jan Chrzciciel (Mt 3,1; J 1,28). Tutaj z rąk Jana przyjął chrzest w Jordanie Jezus Chrystus (Mt 3,13-17). Według tradycji miało to miejsce 9 km na wschód od Jerycha w miejscu El-Maghtas.
QUMRAN
W 1947 r. Beduini dokonali sensacyjnego odkrycia tzw. Pierwszej Groty w Qumran. Wewnątrz naczyń znaleziono niezwykle cenne zwoje. Były to księgi Starego Testamentu, komentarze do nich oraz dzieła związane ze wspólnotą religijną zamieszkującą te tereny. Najważniejszymi znalezionymi w pierwszej grocie pismami są: tekst Księgi Izajasza (długość 7,34 m); drugi zwój Księgi Izajasza; komentarz do Księgi Habakuka; Reguła Zgromadzenia, czyli zasady obowiązujące we wspólnocie; Zbiór hymnów; Reguła Wojny, czyli opis świętej wojny „synów światła” przeciwko „synom ciemności”; aramejski komentarz do piętnastu pierwszych rozdziałów Księgi Rodzaju. W 1952 r. przeszukano 275 grot i szczelin. Odkryto wtedy grotę IV, w której znaleziono ok. 40 000 fragmentów obejmujących urywki 400 różnych manuskryptów, w tym ok. 125 biblijnych.
MORZE MARTWE
Morze Martwe jest położone w najniższej depresji na kuli ziemskiej. Tafla wody znajduje się ok. 410 m poniżej poziomu Morza Śródziemnego. Pod nieruchomą zaś i ciężką warstwą wody występuje jeszcze głębia 400 m. Morze Martwe ma kształt owalny z wydłużeniem skierowanym ku południowi. Jest to właściwie ogromne jezioro długości ok. 80 km. Przyjmuje nie tylko wody Jordanu, ale i potoków spływających z gór.
Z powodu wielkiej ilości minerałów woda jest tak ciężka, że wypycha na powierzchnię ciała, które w innych warunkach toną. Ciało ludzkie unosi się na powierzchni jak korek. Nazwę Morze Martwe nadali temu zbiornikowi Grecy i Rzymianie. Intensywne bowiem zasolenie sprawia, że w wodzie nie ma ani flory, ani fauny (Pwt 32,32).
Unikatowy klimat, intensywne promienie słoneczne, przefiltrowane przez opary słonej wody, przesycona solami mineralnymi woda i bogaty w związki mineralne muł z dna zbiornika umożliwiają skuteczne leczenie wielu chorób skórnych (zwłaszcza łuszczycy) i reumatycznych. Duża zawartość tlenu i bromu w powietrzu sprawia, że dobrze czują się tu ludzie chorzy na serce.
BAZYLIKA GROBU PAŃSKIEGO
Miejsce to jest ze wszech miar najszczególniejszym w całej Ziemi Świętej. Tu bowiem dokonała się męka, śmierć – i nade wszystko – zmartwychwstanie Chrystusa. Po wejściu do bazyliki po prawej stronie znajduje się wejście na Golgotę. Kaplica Kalwarii podzielona jest na dwie nawy: po stronie lewej, należącej do Greków, pod ołtarzem, widać skałę, w której według tradycji miał tkwić krzyż Chrystusa.
Miejsce wbicia krzyża Jezusa znajduje się pod ołtarzem. Prawa nawa upamiętnia przybicie Jezusa do krzyża. Należy do chrześcijan obrządku łacińskiego. Pod Golgotą znajduje się kaplica Adama. Widać tam skałę Kalwarii.
Na lewo od wejścia do bazyliki znajduje się Grób Chrystusa. Między Kalwarią a Grobem znajduje się czerwonawy blok kamienny wystający ponad posadzkę westibulum. Nad nią zwisają lampiony. Grecy i Ormianie uważają, że jest to Skała Namaszczenia. Józef z Arymatei i Nikodem mieli w tym miejscu złożyć ciało Ukrzyżowanego, aby je namaścić i zawinąć w całun przed umieszczeniem w Grobie.
